Opboksen tegen het inerte

Geen begrip van Freud is zo intensief bediscussieerd en zo omstreden als de doodsdrift. Maar wat erover is geschreven, verdwaalt vaak in diepzinnigheden zonder samenhang. De Leuvense filosoof Paul Moyaert pakt het anders aan door duidelijk te maken wat in dit begrip voor Freud zélf op het spel stond.

  
Doodsdrift staat bij Freud volgens Moyaert niet voor een doodsverlangen, maar doelt op die weerbarstige krachten in het leven die zich tegen het leven verzetten. Leven moet niet worden begrepen vanuit zelfexpressie, maar als een blijvende spanning met een inerte werkelijkheid. Op zoek naar de samenhang tussen doodsdrift en destructie bepleit Moyaert doodsdrift en agressiedrift van elkaar te onderscheiden. Hij laat zien hoe in Freuds analyse van de menselijke agressiviteit de radeloze woede een belangrijke plaats inneemt. Zonder agressie is de doodsdrift een inerte werkelijkheid die tot weinig in staat is. Agressie is een motor van het leven.

  
Tot besluit geeft Moyaert zijn visie op de psychoanalytische behandeling. Hij verzet zich tegen de hedendaagse tendens haar te reduceren tot traumaverwerking en de vrije associatie op te vatten als een handige truc om de smerige waarheid van het leven te ontdekken. Wat echt geneest volgens Moyaert is niet het bereikte inzicht, maar het wrede genot te onderzoeken hoe je eigen geest werkt.

Recensie Kameel.nl

Levensvijandige doodskracht

Opboksen tegen het inerte. De doodsdrift bij Freud van Paul Moyaert is een diepgaande wetenschappelijke studie over over het begrip doodsdrift bij Freud in diens verhandeling 'Aan gene zijde van het lustprincipe'( 1920).

In het algemeen, zo schrijft Moyaert, wordt de doodsdrift geassocieerd met een suïcidaal doodsverlangen, maar door Freud wordt hieronder iets anders verstaan. Voor hem is doodsdrift verwant aan inertie en herhaling, krachten die, zo ze niet tegengewerkt worden, tot de dood kunnen leiden.

Deze levensvijandige krachten van inertie en herhaling hangen samen met destructie en zeggen ook iets over het fenomeen van de agressie, al zou het niet juist zijn de doodsdrift af te leiden uit Freuds inzichten over agressie, aldus de schrijver.

In het laatste deel van zijn essay verkent de auteur de grenzen van de psychoanalyse en verzet hij zich tegen haar inlijving bij de ontwikkelingspsychologie. In plaats daarvan pleit hij voor een psychoanalyse die haar eigenlijke taak verstaat: doorlichting van het wezen van de mens, van de 'conditio humana'. In aansluiting hierop bekritiseert hij een benadering die de mens uitsluitend als sociaal en relationeel wezen verstaat; er is in de mens, in het Ik, een kern die onaantastbaar voor de wereld en haar beïnvloeding is. Een interessante opvatting die doet denken aan het oude begrip van de ziel.

Voor een beperkte kring van vakgenoten is deze studie ongetwijfeld een boeiende bijdrage aan de literatuur over de meester van de psychoanalyse wiens inzichten blijvende bestudering verdienen.

Oktober 2014

O.W. Dubois