Menslievende zorg

Dit boek is een pleidooi voor een nieuwe invulling van de maatschappelijke activiteit die de laatste jaren als 'de zorg' wordt aangeduid. Verbetering wordt vaak gezocht in structuurverandering, maar Annelies van Heijst bepleit een omvorming van de zorgcultuur, het hele klimaat waarin het zorgen zich afspeelt. Tegen een verzakelijkte en instrumentele zorgopvatting in (zorg als een serie handelingen) stelt ze dat zorgen in wezen een menselijke betrekking is. Het is medemenselijk inspelen op de afhankelijkheid en behoeftigheid die behoren tot het mens-zijn. Denken over zorg gebeurt vooral in termen van zelfbeschikking en 'recht hebben op'. Maar de zorgvraag stijgt explosief evenals de bijbehorende kosten, en de kwaliteit van zorg gaat er niet op vooruit. (Als we het onbehagen onder de werkers in de zorg en onder veel zorgvragers en hun naasten serieus nemen.)

De auteur ontwikkelt een nieuwe visie op het begrip 'zorg'. Kern daarvan is 'mensenliefde', dat is inclusieve medemenselijkheid. Drie thema's werpen daar licht op: verantwoordelijkheid, macht en liefde. Verantwoordelijkheid heeft te maken met de vraag wie, waarom voor een ander moet zorgen. Wat behelst die verantwoordelijkheid en wat zijn de grenzen ervan? Het tweede onderwerp is macht, niet per se een negatief begrip. Om te zorgen moet je iets kunnen, ook dat is macht. De negatieve gestalte van macht is bureaucratische onvindbaarheid: wie is aanspreekbaar? waar is het dossier? wie heeft dienst? De liefde is het derde onderwerp. De aloude tegenstelling tussen eigenliefde en altruïsme moet op de helling. Wie voor een ander zorgt mag, ja moet, ook oog hebben voor zichzelf. Beslissend is van waaruit zorg schenken gebeurt. Als het goed is komt het niet voort uit eigen behoeftigheid maar uit overvloed - zeg maar vanuit een surplus aan liefde. Die mensenliefde 'in cultuur brengen' is de opdracht van allen die met zorg te maken hebben.

Een even scherpzinnig als gloedvol geschreven pleidooi voor een ingrijpende vernieuwing en humanisering van de zorgcultuur. Onmisbaar voor al wie in de zorgsector werkzaam of er anderszins mee verbonden zijn.

Annelies van Heijst (1955) is als universitair docent moraaltheologie en vrouwenstudies verbonden aan de Theologische Faculteit Tilburg. Zij promoveerde in 1992 cum laude op Verlangen naar de val. Zelfverlies en autonomie in hermeneutiek en ethiek en schreef voorts o.m. Leesbaar lichaam. Verhalen van lijden bij Blaman en Dorrestein (1993) en Liefdewerk. Een herwaardering van de caritas (2003).